Intervistë | Një Kosovë e tërë e sanksionuar për Lulzim Hetemin? Rohde flet rreth masave të BE-së dhe si po ndikojnë në projektet gjermane
Masat ndëshkuese të Bashkimit Evropian të vendosura në qershor mbesin për sa kohë Qeveria e Kosovës s’e përmbush deklaratën thirëse të BE-së të 3 qershorit ku jehohej për herë të parë paralajmërimi për masa ndëshkuese nga blloku njëzet e shtatë shtetësh për kursin e instalimit me doemos të kryetarëve shqiptarë në godinat komunale; pavarësisht thirrjes së QUINT-it të para-29 majit që të punohet në lokacione alternative.
Kështu na tha në një intervistë për Nacionalen, Ambasadori i Gjermanisë në Kosovë, Jorn Rohde. Por, çka përbën shqetësim më të madh për Gjermaninë “që është donatori më i madh i Kosovës”, sipas Rohdes, është që “çdo herë e më shumë ndikojnë në ndihmën tonë bilaterale (të Gjermanisë me BE-në)”.
“Kemi projektin për grumbullimin e mbeturinave, projektin për ujërat e zeza në Prizren, Gjakovë, Prishtinë, Mitrovicë. Kemi projekte me KOSTT-in, sepse janë projekte që bashkëfinancohen me ndihmë bilaterale, dhe mjete financiare të BE-së. Nëse BE-ja nuk mund të disbursojë paratë i tërë projekti rrezikohet. Këto janë projekte me vlerë qindra milionë euro. Dua masat të hiqen sa më shpejtë të jetë e mundur, por duhet që Qeveria e Kosovës t’i përmbush kushtet për këtë”, tha ambasdori gjerman.
Por, pse këto masa vazhdojnë të mbesin në fuqi kuur Zëvendës Kryeministri Besnik Bislimi pretendon se ka pasur një Marrëveshje në Bratislavë për heqjen e sanksioneve?
Rohde, na thotë “ende keni një kryetar që vazhdon të qëndrojë në godinën komunale” që përbën mospërmbushje të deklaratës së 3 qershorit. Ky është Lulzim Hetemi. Për sa kohë Qeveria s’i heq përkohësisht nga godinat komunale dhe nuk shpall zgjedhje të reja, masat mbeten siç janë, shpjegon ambasadori.
“Ju keni parë panumër deklarime nga BE-ja dhe bilateralisht që s’pajtohemi me këto vlerësime (të Qeverisë) dhe thash që një kryetar është ende duke punuar në ndërtesë komunale dhe ai (Lulzim Hetemi) do të mund të punonte përkohësisht diku tjetër, sepse tash ai do të çvotohet, do të ketë referendum. Kosova duhet të ecë para, dhe për sa kohë kjo nuk ndodh, nuk shoh që masat do të hiqen”, tha ai.
Intervista e plotë e Jorn Rohde:
Nacionale: Dua të nis këtë intervistë me çështjen e dinarit, që Gjermania dhe QUINT-it, nuk e kanë kundërshtuar si të tillë, por thjesht mënyrën e zbatimit; disa mund të thonin mbase me etikën e sajKryeministri duke folur për “Bloomberg”-un tha se do të sigurojë një periudhë të lehtë kalimtare për këtë çështje të dinarit, por ama deri në fund të shkurtit. Tash Banka Qendrore ka lëshuar një njoftim ku thotë se do të jepet një periudhë tre mujore. A po e merrni tash këtë si flakje tutje të kërkesave tuaja sërish nga Qeveria e Kosovës, apo po e shihni si përmbushje të këshillimit tuaj?
Jorn Rohde: E tërë çështja na ka mbajtur të zënë neve dhe publikun këto tre javët e fundit. Së pari s’kishin fare periudhë kalimtare, pastaj një muaj, tash me sa duket tre muaj; nuk do të futem në hollësi. Të vetmen gjë çka ne kemi thënë nga fillimi është se është e drejtë legjitime e Kosovës që ta bëjë euro-n të vetmin mjet ligjor pagese në Kosovë. Dhe së dyti, çka ne kemi kritikuar, siç thatë edhe ju vetë korrekt, është mënyrën e zbatimit dhe çështjen e komunikimit. Ndërkaq, për mua thelbi i çështjes është se ‘a do të kemi një situatë kur javën e ardhshme, apo këtë javë, komuniteti serb merr penzionet e tyre dhe rrogat nga Serbia, apo e marrin javën e ardhshme? Deri kur të përmbyllet periudha kalimtare; apo do të kemi probleme këtu? Kjo është bërthama e çështjes. Prandaj edhe sot patët protestë në Mitrovicë të Veriut; nëse kjo është zgjidhur atëherë në rregull, ndërsa nuk është zgjidhur, atëherë ne ende kemi problem.
Nacionale: Pra, ju s’po e shihni këtë njoftimin e ri të Bankës Qendrore të Kosovës si përmbushje të kërkesës së QUINT-it për një llojë shtyrje dhe dhënies kohë shtesë të mjaftueshme për tranzicionin?
Rohde: Çfarë po them është se nuk mund ta gjykoj. Gjykimet tona bëhen nga ato çfarë ndodh në terren. Dhe, ju e dini, janë ato që lëshojnë një rregullore dhe ato të cilët ndikohen prej saj. Dhe, nëse keni zgjidhje unë jam i fundit ai që do ta kritikonte atë. Por, deri më tash, kemi parë, në kërkesat e ndërkombëtarëve, dhe të prekurve, kemi parë kërkesa; dhe papritur, hap pas hapi, po dalin njoftime të reja: Një muaj, tash tre muaj. Çfarë na duhet është qartësi për të gjithë.
Nacionale: E di që mbase s’është e duhur të ngrejmë paralele; por kolegu i juaj amerikan ka thënë se kjo mënyrë e zbatimit qartazi do të ndikojë në cilësinë e partneritetit mes ShBA-së dhe Kosovës. A mund të thoni ju të njëjtën gjë për marrëdhënien e Gjermanisë me Kosovën?
Rohde: E vetmja gjë që mund ta them me siguri, është se është e sigurt se s’është përmirësuar klima në të cilën ne merremi me qeverinë. Ju e dini, Gjermania është një nga partnerët më të ngushtë të Kosovës. Javën e kaluar, Ministri im i Mbrojtjes ishte këtu. Dhe edhe ai e tha: Keni të drejtë të zbatoni këtë vendim, por bëjeni me një plan më të gjatë zbatimi; dhe bëjeni në atë mënyrë që gjithkush të jetë i informuar dhe askush të mos ketë frikë. Dhe, neve, na duhet të vimë në këtë hap. Nuk shoh ende që kemi ardhur në këtë hap.
Nacionale: Por, kur flisni me Qeverinë e Kosovës, çfarë ju thonë për urgjencën e zbatimit të kësaj shpejt-e-shpejt dhe përmbylljen e saj njëherë e mirë?
Rohde: Ne e kuptojmë, dhe edhe ne duam që sistemet e ashtuquajtura paralale të jenë krejtësisht të integruara. Ne duam sovranitet për Kosovën. Prandaj edhe jemi aq aktiv në aktivë në Marrëveshjen e Brukselit dhe Ohrit. Krejt kjo është pjesë e qëllimit tonë që Kosova të ushtrojë sovranitetit e saj të plotë. E vetmja gjë që e kemi qortuar është veprimi i njëanshëm dhe pakoordinim.
Nacionale: Për të qendruar edhe pak më shumë te dinari. Në draft-Statut të Asociacionit shkruhet specifikisht se Asociacioni do të ketë llogarinë e saj bankare të regjistruar dhe licensuar nga BQK-ja në mënyrë që financimi i Asociacionit të jetë nën vëzhgim nga autoritetet shtetërore të Kosovës. Nëse kjo është kështu, dhe është Serbia ajo që kërkon themelimin e ASM-së, dhe po ashtu edhe QUINT-i, a nuk është kjo hap në atë drejtim?
Rohde: Sigurisht, por duhet të bëhet brenda dialogut. Këtë kemi thënë. Për atë që ndikohen, që Serbia u jep mjetet fanciare shpesh për serbët e Kosovës. Këtu ju duhet të flisni. Dhe, me Asociacionin ka qenë ndërmend zgjidhja e krejt këtyre çështjeve. Dhe, përsëri, ju keni një hap të njëanshëm, që u lajmërua fare shpejt dhe shkurt. Dhe ta marrin si shembull licensimin e një banke. Të licensosh një bankë kjo s’bëhet për dy ditë. Ose tri. Ka proces. Proceset kërkojnë kohë. Dhe do të thoja që kur keni plan, ju së pari e vendosni planin dhe atëherë vendosni afate kohore. E jo e kundërta, në fillim afatet kohore dhe pastaj planet.
Nacionale: Sepse, disa anga mbështetësit e vendimeve të kësaj qeverie thonë se okej, kryeministri po e pastron pak rrugën nga disa paligjshmëri si kjo e ajo, në mënyrë që pilula e hidhët siç është Asociacioni të gjejë terren më të mirë për t’u zbatuar.
Rohde: Sërish, thjesht mund ta përsëris. Nëse diçka është e paligjshme qe 20 vjet; nuk do të ishte e dhimbshme që kjo periudhë kalimtare që problemin e 20 vjetëve ta zgjidhni në 3 muaj ose 4 muaj. Kjo është argumenti i vetëm që po e bëjmë. Bëjeni në mënyrën e duhur, bëjeni sipas standardeve të qeverisjes së mirë, e jo në baza ad-hoc; që prodhon pasiguri, paqartësi te pala tjetër. Prandaj edhe patët protesta.
Nacionale: Kosova shpreson të anëtarësohet në Këshill të Evropës. Madje edhe shprehen plotësisht të gatshëm. Kriteret për anëtarësim, siç dihet, janë vendimi i Gjykatës Kushtetuese për Manastirin e Deçanit si dhe themelimi i Asociacionit. Cili është qëndrimi i Gjermanisë, a mund të llogarisë Kosova në mbështetjen e fortë Gjermanisë?
Rohde: Ju mund të llogarisni për mbështetjen e Gjermanisë për anëtarësim në Këshillin e Evropës; prandaj ne vitin e kaluar hoqëm çdo ndalesë që ta kishim atë votim; që aplikacioni i Kosovës në KiE të votohej dhe të bartej te Asambleja Parlamentare. Pra, që atëherë ne kemi parë disa delegacione të KiE-së që kanë ardhur këtu dhe shumë shpejtë presim Raportin dhe do të përsëris atë çfarë kam thënë publikisht. Ju e përmendet këtë vendimin e GJK-së. Dhe, nëse doni të jeni pjesë e një klubi, juve ju duhet të respektoni vendimet e gjykatave tuaja. Dhe nuk e di, nuk e kam parë raportin e Raportueses në aplikimin për anëtarësim të Kosovës që ishte këtu vitin e kaluar. Dhe, ky raportim do të publikohet së shpejti dhe aty do të shohim se cilat do të jenë parakushtet që Kosova duhet t’i përmbush para se Asambleja Parlamentare ta hedh në votim dhe çfarë do të ndodh. Por, jam goxho i sigurt se çështja e pronave të Deçanit do të jetë një çështje me peshë të lartë që do të duhet të zgjidhet para anëtarësimit. Sepse, deri më tash, kemi parë gjashtë qeveri që nuk e kanë zbatuar. Kam parë gjashtë qeveri që nuk e kanë zbatuar Asociacionin. Që edhe është një obligim i vjetër i Kosovës që nga 2015. Mendoj se ka kohë të ecet para.
Nacionale: Por, siç e pamë ne, patëm një raport prej dy ekspertësh nga KiE; dhe ata thonë rekomandime dhe tash zyrtarët thonë “kjo është rekomandim, jo kriter”. Pra, raporti, thonë ata, jo domosdoshmërisht thotë që duhet të përmbushni, zbatoni vendimin e GJK-së për Manastirin e Deçanit apo Asociacionin. E marrin sikur të ishte një rekomandim thjesht ashtu, dhe asgjë më shumë.
Rohde: Unë, para 25 vitesh, kam qenë zyrtar në Këshill të Evropës dhe kur Asambleja Parlamentare vendosin rreth aplikimeve për anëtarësim, ata e quajnë “rekomandim”; por tash, njëra nga rekomandimet mund të thotë që Kosova ose çfarëdo vendi tjetër që dëshiron të hyjë në KiE duhet ta bëjë paraprakisht këtë. Kështu që, në fakt, këtë që e quajnë rekomandim ata e shohin si kusht. Por, në fund, nuk është Asambleja Parlamentare ajo që vendos për anëtarësimin e atij vendi ose jo, por janë qeveritë. Dhe, meqë unë jam këtu në Kosovë që nga 2020, së bashku me kolegët e mi nga QUINT-i, dhe diplomatët të tjerë të BE-së, ne për çdo vit kemi lëshuar deklarata të qarta rreth zbatimit, për shembull, të këtij vendimi të gjykatës për Deçanin. Thjesht bëjeni.
Nacionale: Për Gjermaninë, Marrëveshja Bazike, ashtu siç është, ndonëse e panënshkruar, megjithatë ligjërisht dhe ndërkombëtarisht e detyrueshme; ndërsa Kosova kërkon garancione shtesë siç është nënshkrimi biletral me Serbinë dhe që pastaj ai tekst të depozitohet në OKB. Një nga këshilltarët e kryeministrit madje tallet se me këso garancione me fjalë ju s’mund të merrni as 10 euro hua në bankë. A mendoni se kanë të drejtë?
Rohde: Nuk mendoj se përpjekjet e Gjermanisë, Francës, Italisë dhe BE-së janë për t’u tallur. Sërish, unë përmenda marrëveshjet e ratifikuara nga Kosova, vendimet e juaja të gjykatave, që s’janë zbatuar. BE është e mendimit që kjo është ligjërisht e detyrueshme, mendoj se Lajçak ka bërë disa propozime, nuk e di a kanë gjetur përgjigje. Për neve marrëveshja është ligjërisht e detyrueshme. Kemi bërë propozimin, kemi arritur larg. Kryeministri madje thotë se është i gatshëm të pranojë propozimin për ASM-në. E vetmja që duhet të ndodh është që të dyja palët të nisen në drejtimin e duhur dhe të fillojnë të zbatojnë. Për Kosovën kryesisht është Ascociacioni. Ka pasur shumë propozime më parë, ka qenë propozimi nga OJQ-ja gjermane (FES-i), ka qenë propozimi i kryeministri të Shqipërisë, dhe tash propozimin e evropian, që është njohur nga kryeministri, dhe pasi që është njohur nga kryeministri, hapi i radhës është të shkohet tutje.
Nacionale: Ka një konfuzion të përgjitshëm në lidhje me Asociacionin. Kryeministri që në njërën anë vazhdimisht e përsërit që duhet të nënshkruhet; që e pranoj nëse nënshkruhet. Ndërsa Bislimi që thotë që pasi që Serbia të përmbush pjesët e njohjes, që janë pasaportat, vulat etj. Ndërsa Kryekuvendari e përjashton draft-Statutin si krejtësisht të dëmshme dhe skandaloze. Ndërsa Presidentja thotë ky është drafti por ejani të punojmë mbi çfarë na shqetëson në të. A nuk jeni edhe ju konfuz zoti ambasador, se cili është qëndrimi i qeverisë për këtë draft të Asociacionit?
Rohde: Për çfarë unë shpresoj është që kjo çështje të ec para. Sepse nuk ka nevojë të zbatoni plotësisht Asociacionin dhe sigurisht që jo. Sepse krejt Marrëveshja e Brukselit është e ndërtuar në mënyrën që Serbia bën disa hapa, ndërsa Kosova e ka kryesisht Asociacionin. Ndërsa hapi i parë, sepse është është edhe kjo narrativa që publiku në lidhje me Asociacionin, disa prej dispozitave mund të jenë në kundërshtim me Kushtetutën e Kosovës. Në rregull. Nëse doni të siguroheni që jo, atëherë çojeni në Gjykatë Kushtetuese. Por, kjo kërkon një veprim nga Qeveria. Pra, Qeveria mund ta njohë/pranojë atë formalisht, dhe të thonë ne kemi disa pyetje dhe Gjykata Kushtetuese duhet ta shtjellojë. Por, duhet akti formal. Dhe kjo s’do të thotë zbatim, por thjesht hap i parë.
Nacionale: Pse mendoni që qeveria kosovare nuk e miraton këtë draft-Statut?
Rohde: Sepse thonë duam nënshkrim. Ne themi, ju mund të vazhdoni pa dhënë diçka sepse kjo s’do të thotë zbatim, do të thotë ta vendosni në binar, të themi ashtu.
Nacionale: BE-ja ka vendosur masa ndëshkuese ndaj Kosovës në qershor të vitit të kaluar. Dhe ata masa vazhdojnë të jenë në fuqi, nuk janë hequr. Pse mendoni që s’janë hequr, në fakt a prisni të hiqen së shpejti?
Rohde: Nëse shihni, nëse lexoni tekstin të 3 qershorit, aty thuhen dy gjëra: që kryetarët të punojnë nga tjera ndërtesa; gjë që s’ka ndodhur ende. Ka ende njëri që punon në ndërtesën komunale. Dhe kemi punën e zgjedhjeve të reja. Për çfarë unë jam i shqetësuar është që këto masa të BE-së çdo herë e më shumë ndikojnë në ndihmën tonë bilaterale (të Gjermanisë me BE-në); Gjermania është një nga donatorët më të mëdhenj të Kosovës: Kemi projektin për grumbullimin e mbeturinave, projektin për ujërat e zeza në Prizren, Gjakovë, Prishtinë, Mitrovicë. Kemi projekte me KOSTT-in, sepse janë projekte që bashkëfinancohen me ndihmë bilaterale, dhe mjete financiare të BE-së. Nëse BE-ja nuk mund të disbursojë paratë i tërë projekti rrezikohet. Këto janë projekte me vlerë qindra milionë euro. Dua masat të hiqen sa më shpejtë të jetë e mundur, por duhet që Qeveria e Kosovës t’i përmbush kushtet për këtë.
Nacionale: Por, zoti Bislimi thotë se ka bërë një marrëvshje në Bratisllav me Lajçakut, ndërsa shprehet se kanë përmbushur gjithçka rreth saj?
Rohde: Ju keni parë panumër deklarime nga BE-ja dhe bilateralisht që s’pajtohemi me këto vlerësime (të Qeverisë) dhe thash që një kryetar është ende duke punuar në ndërtesë komunale dhe ai (Lulzim Hetemi) do të mund të punonte përkohësisht diku tjetër, sepse tash ai do të çvotohet, do të ketë referendum. Kosova duhet të ecë para, dhe për sa kohë kjo nuk ndodh, nuk shoh që masat do të hiqen.
Nacionale: Kancelari i Gjermanisë, Olaf Scholz, pati bërë komente të forta në vizitën e tij të parë në rajon, në Prishtinë e Beograd, kur pati thënë se “është e pamendueshme” që të dy vendet të anëtarësohen ndonjëherë në BE pa njohje të ndërsjellë. Por, jo shumë më vonë Gjermani mori pjesë në këtë marrëveshje, propozimin franko-gjerman. Dhe aty s’kishte fare njohje të ndërsjellë. A i ka zvogëluar Gjermania ambiciet dhe pritjet në ndihmesën për të zgjidhur çështjen Kosovë-Serbi. Dhe, a mendoni që kjo çka ka thënë zoti Scholz qëndron ende për njohje të ndërsjellë?
Rohde: Po. Qëndron plotësisht. Ndërsa e kundërta është e vërtetë, sepse ne duam normalizim të plotë që eventualisht do të thotë njohje të ndërsjellë. Sepse sigurisht, sërish, është e paimagjinuese që të pranohen (në BE) vende që nuk e njohin njëra tjetrën. Në origjinë, ajo çka është propozimi frankogjerman, është hap drejt normalizimit të plotë, duke qenë njohje de fakto por jo de jure. Kjo vjen nga historia jonë. Duhet të jeni të durueshëm. Kur s’mund të keni diçka 100%, arrini 80%, që ta themi troç. Kjo marrëveshje është arritur, dhe thuhet në Nenin 4 që Serbia nuk do të kundërshtojë anëtarësimin e Kosovës në asnjë organizatë ndërkombëtare. Pra, për mua, kjo është shembull i përkushtimit tonë të pandalur për sovranitetin e Kosovës dhe që eventualisht ta bëjmë Kosovën anëtare të plotë strukturave europiane dhe atlantike.
Nacionale: Por, nëse Serbisë nuk i kërkohet njohja de-jure e Kosovës, dhe ky teskt është i ngranuar në Kapitullin 35 të bisedimeve për anëtarësim në BE dhe thotë “në rregull, kam zbatuar tërë këtë teskt” të ingranuar në Kapitullin 35 dhe aty s’më kërkohet të njohë Kosovën, dhe që më duhet të ecë tutje në integrim në BE.
Rohde: Siç e thash, pozicioni ynë mbetet i pandryshuar dhe merreni anën e kundërt. Nëse kjo marrëveshje zbatohet plotësisht do të keni marrëdhënie normale; keni Përfaqësues Permanent në vende. Mbaj mend kur jam rritur në Gjermani, kurrë s’e kemi njohuir Gjermaninë Lindore por në fund përfundoi. Një gjë është e qartë që Kosova me këtë marrëveshje do të bëjë hap gjigand përpara drejt normalizimti të plotë dhe njohje të plotë dhe kjo është më e rëndësishmja. Dhe kjo do të sjellë përfitime të mëdha për qytetarët. Kur ne ndërmirrnim hapa gjithnjë e më shumë mes Gjermanive Lindore-Perëndimore unë mund të shihja kushërinjt e mi më lehtë, s’prisja as tetë javë as për vizë edhe pse jetonin thjesht 45 kilometra më larg. Out 21:28
Nacionale: Republika Federale e Gjermanisë feston 75 vjetorin e saj ndërsa pavarësia e Kosovës është thjesht 16 vjeçare. Çfarë thoni se Kosova mund dhe duhet të mësojë nga Gjermania?
Rohde: Që më e rëndësishmja, tash po flas për politikë të jashtme, është të keni marrëdhënie të mira ndërfqinjësore. Ju e dini Gjermania kishte pushtuar të gjithë fqinjët e saj përveç Zvicres në Luftën e Dytë Botërore. Ishte shumë e vështirë. Ripajtimi nuk ishte i lehtë, u desh shumë kohë. Por, duhet të bëhet; dhe është proces prej lart-poshtë. Liderët politikë duhet të investojnë kapital dhe jo të merren me narrativa të llojit “këta janë të mirët, këta janë të këqinjt”. Kurrë s’është kështu. Është e rëndësishme të trajtojmë të kaluarën, por kjo është një mësim. Veçanërisht kur jeni në një situatë kur Ballkani Perëndimor dëshiron të bëhet pjesë e Evropës. Dhe sigurisht, ne e shohim këtë rajon the themi “hej, këta s’merren vesh as me njëri tjetrin – a duhet me të vërtetë t’i përfshijmë ata”. Marrëdhëniet e mira ndërfqinjësore janë receta më e mirë për të përshpejtuar proesin. Dhe, sigurisht, nga aspekti i brendshëm, Kosova sikurse krejt shtetet e Ballkanit Perëndimor përjeton shumë migrim. Vitin e kaluar patëm 80 mijë për punëtorët dhe bashkime familjare dhe kjo është shumë. Dhe mendoj se është e mirë për Gjermaninë, por jo aq e mirë për rajonin. Njerëzit duhet të rrijnë këtu, dhe që të rrijnë këtë duhet të kenë të hyra të dinjitetshme, penzione të mira dhe sigurime shëndëtosore.
Nacionale: Para se të përmbyllin këtë intervistë dua t’ju pyes rreth EURO24 që zhvillohet në Gjermani, ku sigurisht se do të vërshohet me kosovarë për të parë lajme. Duke të njohur në rrjete sociale që luani dhe jeni fans futbolli. Cilat janë pritshmëritë tuaja?
Rohde: Pritjet e mia janë shumë egoiste, shpresoj që Gjermania të luajë mirë në lojërat pas një kohe të gjatë; sepse tre kampionatet e kaluara ishin paksa zhgënjyese. Para tri vite në kampionatin evorpian humbëm kundër Francës prandaj mendoj që kësaj here, ndonëse miqësia Gjermani-Francë është e mirë, por në futboll e shoh Francës si konkurrent. Shpresoj që të ketë shumë kosovarë vizitorë në shumë vende të Gjermanisë. Nëse bëni tifozllëk për ekipin e Gjermanisë, por kjo është shpresa ime, e shohim në tribunë.
