Rreziku nga socializmi

Socializmi, dashuria e përjetshme e së majtës radikale, duket si një ide e shkëlqyer në teori, por një fatkeqësi e plotë në praktikë. Kontrolli i centralizuar, shenjë dalluese e sistemeve socialiste, ka rezultuar në një shpërndarje komike joefikase të burimeve, mbytje të inovacionit dhe sipërmarrjes, dhe një popullsi të demotivuar saqë mezi mund të ngrihet nga shtrati në mëngjes.

Shkruan: Lulëzim Blaka*

Imagjinoni një botë ku qeveria kontrollon gjithçka, dhe gjithçka që duhet të bëni është të uleni dhe të prisni pjesën tuaj të byrekut. Tingëllon si një utopi, apo jo? Veç që byreku është bajat, i mykur dhe mezi sa për të ushqyer një mi. Inovacioni ndalet pasi sipërmarrësve u mohohet çdo shpërblim për përpjekjet e tyre dhe bizneset nuk kanë asnjë nxitje për t'u përmirësuar. E çka bëhet me ata individë punëtorë dhe të motivuar që duan të fillojnë bizneset e tyre? Na vjen keq, por qeveria këto dhe nuk ka sipërmarrje private.

Dalim tek qytetarët. Në një shtet socialist, qeveria u siguron të gjitha nevojat e tyre, duke u lënë atyre asgjë për të bërë veçse të rrinë përreth, duke pritur për furnizimin e radhës. Motivimi është në nivelin më të ulët historik, pasi njerëzit janë të kushtëzuar të besojnë se përpjekjet e tyre personale nuk do të shpërblehen dhe se shteti do të kujdeset për gjithçka. Kjo kulturë e të drejtës dhe varësisë rezulton në një popullsi që është kaq e varur nga qeveria, saqë ata nuk e kanë as idenë se çka është vetëbesimi.

E vërteta e trishtueshme është se dështimet e shteteve socialiste nuk kufizohen vetëm në librat e historisë. Pasojat shihen edhe sot në vendet e sunduara nga regjimet socialiste, siç është rasti me Kosovën e sunduar nga titizmi dhe Shqipërinë e sunduar nga stalinizmi. Edhe sot ne sillemi në një rreth vicioz joefikasiteti, mungesë motivimi dhe vështirësi ekonomike. Pra, herën tjetër që dikush do të përpiqet t'ju shesë virtytet e socializmit, mbani në mend byrekun e mykur.

***

Është koha për t'u përballur me faktet. Socializmi është si ai vjehrri mbizotërues që thjesht nuk të lë të jetosh jetën tënde - ai gjithmonë kontrollon dhe mbyt lirinë tënde. Nga kufizimet në fjalën e lirë dhe media, te kontrolli shtetëror i ekonomisë dhe të drejtave të pronës, te represioni i rreptë politik, socializmi thjesht nuk mund t'i mbajë duart larg të drejtave dhe lirive tona individuale.

Le të fillojmë me fjalën e lirë. Në një regjim socialist, qeveria nënkupton organizmin që shikon punët e huaja, që dëshiron të mbajë kontroll mbi atë që njerëzit thonë. Pra, lamtumirë liria e fjalës, mirë se vjen censura e qeverisë. A mund ta imagjinoni të përpiqeni të keni një debat kuptimplotë për çfarë do teme, kur qeverinë e ke mbi supe?

Më mirë të mos flasim për të drejtat pronësore. Në një sistem socialist, qeveria është në thelb si ngacmuesi më i madh i lagjes, i cili merr gjithmonë atë që do dhe nuk kthen asgjë. Pra, lamtumirë pronë private, mirë se vjen konfiskim qeveritar. A mund ta imagjinoni të punoni shumë gjatë gjithë jetës suaj për të ndërtuar një biznes apo një shtëpi, e në fund ato t’i merr qeveria, sepse “ajo e di se çfarë është më e mira për ne”?

Mos të harrojmë represionin politik. Në një regjim socialist, qeveria është si monitoruesi i këndit të lojërave që është gjithmonë në vëzhgim për këdo që shkel rregullat. Lamtumirë liri politike. Gjithandej represion qeveritar. A mund ta imagjinoni burgoseni vetëm sepse keni shprehur një mendim ndryshe?

Ndikimi i socializmit në liritë dhe të drejtat individuale nuk është një çështje për të qeshur. Kufizimet në të folur, media dhe organizim; kontrollin shtetëror të ekonomisë dhe të drejtat pronësore; shtypja politike dhe mungesa e procesit të rregullt gjyqësor, e bëjnë të qartë se ana e errët e socializmit është një shqetësim real dhe urgjent. Dhe, siç shihet në shumë shembuj historikë të shteteve socialiste të dështuara, nuk është diçka që duhet ta marrim lehtë.

***

Nuk e di as ku të filloj me rrëmujën që është modeli ekonomik i socializmit? Është sikur morën gjithçka që e bën një ekonomi funksionale dhe i vunë zjarrin.

Para së gjithash, harroni motivimin personal. Në një sistem socialist, qeveria vepron si patericë për dembelët dhe joproduktivët, duke e bërë suksesin të duket si një ndëshkim.

Më pas, financimi i mallrave dhe shërbimeve publike. E dini se çfarë thonë ata, nëse doni të keni kujdes shëndetësor, arsim dhe transport të shkëlqyeshëm, thjesht printoni më shumë para! Por, kjo nuk funksionon, sepse sjellë inflacion dhe të gjithë bëhen milionerë nga monedhat me numër pafund të zerove. Ata që kanë përjetuar sundimin jugosllav, e mbajnë në mend kur me 5 miliard dinarë e blejë një biletë treni.

Mos t’i mbes borxh kontrollit të çmimeve dhe mungesave të artikujve. Kur shteti vendos çmimet, është si të luash rulet rus. Furnizuesit nuk mund të bëjnë fitim dhe përfundojnë duke prodhuar më pak, duke çuar në një ulje të cilësisë dhe zhdukjen e nevojave themelore nga raftet e dyqaneve. Në kohën e Jugosllavisë, prisnim me orë të tëra për të marrë një litër qumësht, e nëse qëllonte të gjeje “në të zezën” qumësht nga Sjenica, ishte sikur të fitosh bingo.

Vështirësitë ekonomike të socializmit nuk duhet të merren lehtë. Tërheqëse në letër, por në realitet, është një recetë për katastrofë.

***

Të hedhim një sy në shembujt e Bashkimit Sovjetik, Kubës dhe Venezuelës. Këta tre shembuj të shndritshëm të socializmit u shndërruan në një zjarr të varfërisë, represionit dhe humbjes së lirive personale.

Bashkimi Sovjetik, i cili supozohej të ishte utopia socialiste e botës, u shndërrua shpejt në një regjim represiv, autoritar që kontrollonte ekonominë me grusht të hekurt, duke rezultuar në mungesa dhe mallra jo cilësore. Nëse do të guxonit të flisnit kundër qeverisë, ju priste një qëndrim i gjatë në një kamp përqendrimi.

Kuba, me plazhet me diell dhe njerëzit e bukur, pësoi një "revolucion" në vitin 1959 që solli nacionalizimin e industrisë dhe kolektivizimin e bujqësisë. Rezultati? Varfëria dhe një rënie e standardit të jetesës, për të mos përmendur mungesën e inovacionit dhe sipërmarrjes. Qeveria kubane ishte vet definicioni i kontrollorit, kështu që nëse kishit ndonjë ide që nuk përputhej me të qeverisë, ishte e mençur ta mbaje për vete.

Dhe më pas është Venezuela, ku lideri karizmatik Hugo Chavez prezantoi socializmin në fund të shekullit të 20-të dhe në fillim të shekullit të 21-të. Fillimisht ai e uli varfërinë. Por, siç ndodh gjithmonë me socializmin, qeveria keq-menaxhoi ekonominë, korrupsioni u bë i shfrenuar dhe kontrollet e çmimeve dhe mungesat e mallrave e gjunjëzuan vendin.

Pra, njerëz, këta tre shembuj na mësojnë se edhe pse qëllimet mund të jenë fisnike, rezultati përfundimtar është gjithmonë i njëjtë: humbje e lirisë dhe fukarallëk.

***

Kur përmendet ateizmi, refuzimi i ekzistencës së Zotit, menjëherë na shkon mendja për regjimet socialiste dhe komuniste. Shembulli më i mirë është Shqipëria, ku u përpoqën ta kthenin të gjithë vendin në një utopi ateiste në 1967. Gabim i madh. Ajo që pasoi ishte një nivel kontrolli dhe represioni që do të bënte të skuqej edhe diktatori më totalitar.

Ata jo vetëm që mbyllën të gjitha institucionet fetare, duke përfshirë shkatërrimin e faltoreve, por gjithashtu shtypën plotësisht çdo ndjenjë identiteti kulturor dhe kombëtar, që me sa duket konsiderohej një kërcënim për vizionin e tyre socialist, derisa doli edhe thënia e famshme: “vëllezërit kinezë dhe miqtë kosovarë”.

Shqipëria u përball me mungesë totale të nevojave themelore si ushqimi dhe ilaçet, qytetarët nuk ishin në gjendje të shpreheshin apo të mblidheshin në mënyrë paqësore.

Me pak fjalë, ta bësh ateizmin një doktrinë shtetërore është shkatërrim përpos tjerash edhe i identitetit kombëtar. Përvoja e Shqipërisë shërben si tregues për rreziqet e refuzimit të vlerave tradicionale, shtypjes së lirisë së fjalës dhe tubimit. Definitivisht, një recetë që nuk do t’ia dëshironim as armikut më të madh.

***

E ardhmja e shoqërisë qëndron mbi supet e brezit të ardhshëm, rinisë, e cila do të përcaktojë drejtimin që do të marrë bota jonë. Është thelbësore që ata të mos bien pre e premtimeve boshe të socializmit vetëm sepse nuk posedojnë iPhone-in e fundit. Kjo është e drejtë, njerëz, ne nuk duhet të jemi socialistë vetëm sepse nuk mund të blejmë aparatin më të fundit të teknologjisë. Kur të vijë koha, do ta blejmë edhe atë. Ndërkohë, rinia duhet të jetë e vetëdijshme për rreziqet e socializmit dhe mësimet nga historia.

Mos u gënjeni nga retorika boshe e liderëve të majtë si Kurti me shokë. Rinia e sotme duhet të jetë e informuar, edukuar dhe vigjilente për rreziqet e socializmit. Dështimi i shteteve të kaluara socialiste është një kujtesë e ashpër e pasojave të kontrollit të centralizuar, erozionit të lirive individuale, paqëndrueshmërisë ekonomike dhe shtypjes politike. Rinia duhet të krijojë një të ardhme më të mirë, të zhveshur nga gabimet e së kaluarës dhe me plot mundësi për zhvillim, përparim e mbi të gjitha me shumë liri. Të mos e shesim të ardhmen tonë për një mungesë të përkohshme të të mirave materiale. Në vend të kësaj, të armatosemi me njohuri dhe të luftojmë për të nesërmen e ndritshme.

*Autori është Drejtor i Informimit në AAK. Pikëpamjet e shprehura në këtë artikull janë personale