Fjalët kanë rëndësi: Ndikimi i retorikës në marrëdhëniet ndëretnike të Kosovës
Për dekada, Kosova ka qenë e kapur në një rrjet kompleks tensionesh etnike, armiqësish dhe rastesh të dhimbshme të dhunës. Përpjekjet drejt pajtimit në një mjedis të tillë kanë qenë të papërfillshme, edhe me një rritje të dukshme të mbështetjes nga komuniteti ndërkombëtar, i cili ka ndarë burime të konsiderueshme për të nxitur dinamikën pajtuese dhe bashkëpunuese brenda shoqërisë kosovare. Pavarësisht këtyre përpjekjeve, puna për të ndërtuar besimin ndërmjet komuniteteve duket se prodhon vetëm rezultate të kufizuara. Disa faktorë kontribuojnë në këtë situatë, duke përfshirë çështjet e pazgjidhura politike, barrierat gjuhësore, stereotipet kulturore etj.
RAMADAN ILAZI, HEAD OF RESEARCH, KOSOVAR CENTRE FOR SECURITY STUDIES (KCSS)
MIODRAG MARINKOVIĆ, DIRECTOR OF AFFIRMATIVE SOCIAL ACTIONS (CASA)
Megjithatë, një nga frenuesit kryesorë të procesit të qëndrueshëm të ndërtimit të besimit në Kosovë është mungesa e konsensusit shoqëror drejt arritjes së pajtimit. Konsensusi shoqëror përfshin një angazhim kolektiv ndaj vlerave të përbashkëta dhe përpjekjeve bashkëpunuese midis entiteteve të ndryshme shoqërore, duke synuar kultivimin e një mjedisi pajtues që i jep përparësi tolerancës dhe bashkëpunimit. Kjo dinamikë mbështetet në një marrëdhënie shkak-pasojë, ku suksesi i një grupi në ndërtimin e besimit midis komuniteteve varet nga veprimet e aktorëve të tjerë shoqërorë që ndjekin objektiva të ngjashme. Rasti i Kosovës i ilustron me vend këto marrëdhënie shkakësore, duke treguar se si rezultatet pozitive të përfshirjes aktive të sektorit civil në ndërtimin e besimit shpesh minohen nga tensionet politike dhe retorika kontradiktore. Për ne që punojmë në sektorin qytetar, ky cikël krijon një luftë të përhershme, sizife.
Një konsensus i tillë i mungon strukturës së shoqërisë kosovare. Secili aktor shoqëror ndjek prioritetet e veta, shpesh duke anashkaluar vlerat universale si kërkimi i paqes së qëndrueshme, duke i nënshtruar ato ndaj përfitimeve të tjera. Kur shqyrtohen qëndrimet e aktorëve kryesorë në peizazhin social të Kosovës ndaj pajtimit, mund të identifikohet rrënja e problemit. Shoqëria civile, pavarësisht nga angazhimi për bashkëjetesë apo kërkimi për financim, merr drejtimin dhe vepron si pionier i procesit të pajtimit. Komuniteti i biznesit është gjithashtu përkrahës, i motivuar nga fitimi dhe i paaftë për të përballuar ndarjet sentimentale. Skena mediatike është një çantë e përzier, me disa media që mbështesin standardet profesionale dhe përpiqen për objektivitet, ndërsa të tjera propagandojnë narrativa të orientuara nga konfliktet për të tërhequr një audiencë tashmë të njëanshme që kërkon vlerësime më të larta. Së fundi, ka pushtetarë politikë, ata që mbajnë përgjegjësinë kryesore për formimin e shoqërisë dhe vendosjen e sistemeve të vlerave.
Duket se çështja thelbësore pas konfliktit të qëndrueshëm etnik në Kosovë qëndron pikërisht në duart e liderëve politikë. Në peizazhin aktual socio-politik të Kosovës dhe Serbisë, konflikti etnik shihet si një kapital politik, një burim për të mbledhur vota. Rrjedhimisht, politikanët me vetëdije përjetësojnë tensionet ekzistuese etnike për të arritur objektivat e tyre – rritjen e mbështetjes brenda elektoratit të tyre, mobilizimin e votuesve ose për të minimizuar kritikat nga sektorë të tjerë ku zbulojnë performancë nën nivelin e tyre, si ekonomia ose lufta kundër korrupsionit. Ndërsa përjashtimet ekzistojnë natyrshëm, thelbi i këtij paradoksi është se këta zëra të përgjegjshëm, në Kosovë apo Serbi, zakonisht nuk do të mblidhnin mbështetje të mjaftueshme për të marrë një rol udhëheqës.
Pasojat e këtyre narrativave të drejtuara politikisht janë të gjera, duke shkaktuar ndarje të thella sociale dhe pasiguri institucionale midis një segmenti të popullsisë. Ato krijojnë një mjedis të favorshëm për dhunën etnike dhe, më gjerësisht, pengojnë kapacitetin e shoqërisë për të krijuar paqe dhe stabilitet të qëndrueshëm – elementë jetikë për zhvillimin e qëndrueshëm. Këto rrëfime priren të gjymtojnë tërësisht proceset pozitive shoqërore, duke gjeneruar kriza që sjellin në vend ndërveprimet ndëretnike. Përhapja e këtyre modeleve politike në Kosovë ushtron presion të konsiderueshëm shoqëror, duke i detyruar individët në perceptime dikotomike. Ajo nxit një mentalitet ‘ne kundër tyre’, ku njëra palë e percepton veten si të virtytshme dhe korrekte, ndërsa tjetra etiketohet si e gabuar dhe e gabuar. Baza e mesme është hedhur poshtë dhe kompromisi shihet si një dobësi. Në këtë dualizëm politik, ka pak vend për opinione të ndryshme, interpretime të nuancuara ose kritika objektive. Pa zëra të tillë, shoqëria mbetet e kufizuar në një gamë të ngushtë këndvështrimesh, duke humbur mundësinë për të kultivuar kohezion të qëndrueshëm social.
Në Forumin e Shoqërisë Civile dhe Think-Tank 2023 në Tiranë, u ngritën shqetësime rreth diskursit politik të Ballkanit Perëndimor që ndikon në marrëdhëniet ndëretnike. Forumi rekomandoi që liderët rajonalë të modifikojnë gjuhën e tyre për të përmirësuar këto marrëdhënie. Hulumtimet mbështetëse (ky raport, ky raport dhe ky raport) dhe anketat në Kosovë i bëjnë jehonë kësaj, duke treguar shqetësim të madh publik për gjuhën politike përçarëse, veçanërisht në marrëdhëniet Kosovë-Serbi. Një sondazh zbuloi se shumica e përgjigjeve Ata e perceptojnë gjuhën e përdorur nga liderët në çështjet ndëretnike si jo-bashkuese ose armiqësore, me 51% të të anketuarve shqiptarë kosovarë dhe 61% të të anketuarve serbë të Kosovës që e kategorizojnë atë si armiqësore deri në një farë mase. Në anën tjetër, 41% e shqiptarëve të Kosovës dhe vetëm 8% e serbëve të Kosovës e shohin këtë gjuhë si miqësore.
Si të thyhet ky rreth vicioz? Është një pyetje komplekse. Nuk ka zgjidhje të shpejta apo zgjidhje novatore që ne nuk i kemi konsideruar tashmë si shoqëri. Një aspekt i rëndësishëm i kësaj janë mediat, të cilat kanë një përgjegjësi të rëndësishme që të mos sensacionalizojnë apo amplifikojnë gjuhën që promovon ndarjet etnike, apo “tjetërsitë”. Procesi i dialogut politik, në dukje duke u afruar në një lloj përfundimi, bazuar në indikacionet nga BE-ja, mund të jetë një nxitje e rëndësishme në atë drejtim, duke zbutur një burim kyç konflikti. Megjithatë, nuk do të mjaftojë. Gjatë viteve të konfliktit, armiqësitë e rrënjosura thellë kanë zënë rrënjë në mendjet e njerëzve. Pra, ka shumë të ngjarë që ndërsa një marrëveshje eventuale për normalizimin gjithëpërfshirës të marrëdhënieve nuk do të fshijë me magji të gjitha keqkuptimet, stereotipet dhe ndarjet, gjëja e parë që duhet të ndryshojë që normalizimi aktual të hyjë në fuqi në terren është gjuha e liderëve politikë nga Kosovës dhe Serbisë. Ne do të na duhet t’i kalojmë këto sfida për të ardhmen e parashikueshme. Ajo që është thelbësore është këmbëngulja në dialog, bashkëpunim dhe kërkesë për llogaridhënie nga të gjithë aktorët e shoqërisë, edhe kur duket sikur nuk po çon askund. Këmbëngulja është çelësi.
