Poetja që mban gjallë gjuhën uellsiane
“Ekziston një tendencë, të paktën nga këndvështrimi anglez, për t’i parë komunitetet uellsiane si të paarritshëm ose për t’i perceptuar ata që flasin gjuhën uellsiane si jotërheqës, sepse gjuha është një gjë kaq specifike”, thotë Casi Wyn, këngëtare, bashkëthemeluese e revistës uellsiane Codi Pais, dhe laureatja aktuale e letërsisë për fëmijë dhe të rinj për Uellsin (“Bardd Plant Cymru”).
Megjithatë, Wyn dhe veprat e saj janë prova se identiteti uellsian dhe gjuha që e përkufizon atë nuk kufizohen me një komb, por që “dikush mund të sjellë botën në Uells, dhe anasjelltas, sepse ato nuk duhet domosdoshmërisht të jenë entitete të veçanta”.
Pasi nënshkroi një kontratë me Roc Nationsi kantautore, Wyn filloi të vlerësonte fuqinë e poezisë dhe gjuhën e saj amtare nga një këndvështrim i ri.
“Komunitetet janë komplekse, por edhe më shumë nëse identifikohen në thelb me ngjarje traumatike në historinë e një kombi dhe me një gjuhë që flitet vetëm nga një pakicë e popullsisë. Mendoj se poezia dhe arti mund të përdoren për të trajtuar një pjesë të dhimbjes stërgjyshore që mbart Uellsi”.
Dhimbja stërgjyshore daton që në shekullin e 13-të kur mbreti i fundit uellsian, Llywelyn ap Gruffudd, u mposht nga mbreti anglez Edward I dhe kështu u krijua titulli ‘Princi i Uellsit’.
Në shekujt që pasuan, gjuha uellsiane gradualisht u bë më pak dominuese. Gjatë dinastisë Tudor, që sundoi mbi Anglinë dhe Uellsin nga viti 1485 deri në 1603, Uellsi u kaplua nga sistemi administrativ anglez dhe i humbi traditat e veta.
Që nga ajo kohë, pati një rënie të ngadaltë të botimeve të letërsisë uellsiane (edhe pse, përveç latinishtes dhe greqishtes, letërsia uellsiane është letërsia më e vjetër në Evropë).
Nga shekulli i 19-të, i gjithë mësimi në Uells zhvillohej në gjuhën angleze dhe në disa shkolla fëmijët detyroheshin të mbanin në shenjë turpërimi një pllakë druri të varur në qafë me mbishkrimin WN “Jo ullesisht” (“Welsh Not”) nëse flisnin uellsisht.
Sot ajo flitet nga rreth 899,500 njerëz, pra, rreth 29.7% e popullsisë së vendit. Si fituese e çmimit “Bardd Plant Cymru”, Wyn udhëton në të gjithë Uellsin, duke i njohur fëmijët me letërsinë në gjuhën uellsiane dhe fuqinë shprehëse të artit të të shkruarit, e duke mbrojtur njëkohësisht kauzën e ruajtjes së një gjuhe që rrezikon të zhduket.
Kjo vepër është një mësim më i madh për gjuhët e pakicave. Çdo gjuhë ka filozofinë e saj, një njësi ndërtimi që folësit përdorin për të ndërtuar kuptimin e tyre për veten dhe për të komunikuar me njerëzit përreth tyre. Prandaj nuk është çudi që gjuha ka qenë gjithmonë e lidhur pazgjidhshmërisht me politikën lokale, e përdorur si një mjet dominimi dhe rebelimi në masë të barabartë.
Kjo është e dukshme në Uells, ku afërsia me kombin më dominues gjuhësor në botë, sipas fjalëve të Wyn, “e ka bërë më të brishtë atë, duke i nxituar poetët dhe artistët uellsianë ta përdorin si mjet të fuqisë autentike dhe rebelimi”. Këtë e shohim edhe në Turqi, ku deri në vitin 1991 ishte e ndaluar me ligj të flisje gjuhën kurde dhe ku ende nuk ekziston e drejta për arsimim në gjuhën amtare në shkolla. Po ashtu edhe në Tibet, ku qeveria kineze ka krijuar një sërë metodash për ta bërë kinezishten gjuhën dominuese në shkollat tibetiane. Lista nuk mbaron këtu.
Wyn është model frymëzues i punës që po bëhet në komunitetet e pakicave për të siguruar që gjuhët amtare jo vetëm të mbijetojnë, por edhe të lulëzojnë. “Për shkak se identifikohem kaq shumë me rrënjët e mia uellsiane, kam arritur të pranoj dhe të përqafoj se e kuptoj ndryshe botën përmes lenteve ‘uellsiane’ dhe fjalorit që kam trashëguar”, thotë Wyn. “Ajo që më motivon në punën time është përpjekja për të kuptuar dallimet tona, duke krijuar dhe projektuar diçka të bukur, të çmuar, gjithëpërfshirëse dhe që i bën homazh jetës në të gjitha fijet e saj të ndërlikuara. Kjo ka të bëjë me vlerësimin e gjërave më të vogla, të atyre që ndoshta nga një këndvështrim i jashtëm mund të duken të parëndësishme, dhe kjo në vetvete, të paktën për mua, përbën thelbin e poezisë”.
Mary Cleary, një njujorkeze që jeton në Londër, është redaktore e bukurisë pranë revistës së dizajnit “Wallpaper*”
