A ka Irani armë bërthamore: Gjithçka që duhet të dini për programin bërthamor të këtij vendi

Pas dekadash kërcënimesh, Izraeli ndërmori të premten një sulm të guximshëm ndaj Iranit, duke shënjestruar objektet e tij bërthamore, shkencëtarët dhe udhëheqësit ushtarakë.

Kryeministri izraelit Benjamin Netanyahu deklaroi se operacioni kishte “goditur në kokë programin e armatosjes bërthamore të Iranit”.

Megjithatë, vlerësimet ndërkombëtare – përfshirë edhe ato të komunitetit amerikan të inteligjencës, thonë se programi bërthamor i Iranit aktualisht nuk është i armatosur. Teherani gjithashtu ka përsëritur vazhdimisht se nuk është duke ndërtuar një bombë bërthamore.

Sidoqoftë, kjo nuk do të thotë se nuk mund ta bëjë këtë, nëse vendos.

Irani ka kaluar dekada duke zhvilluar programin e tij bërthamor dhe e konsideron atë si një burim krenarie kombëtare dhe sovraniteti. Ai këmbëngul se programi është vetëm për qëllime paqësore dhe synon të ndërtojë termocentrale të tjera bërthamore për të përmbushur nevojat e brendshme për energji dhe për të liruar më shumë naftë për eksport.

Termocentralet bërthamore kanë nevojë për një lëndë djegëse të quajtur uranium – dhe sipas agjencisë bërthamore të OKB-së, asnjë vend tjetër nuk ka sasi të tillë uraniumi si Irani pa pasur gjithashtu edhe një program armësh bërthamore.

Kjo ka nxitur dyshime se Irani nuk po tregohet plotësisht transparent për qëllimet e tij. Teherani e ka përdorur rezervën e uraniumit të pasuruar në nivel armësh si kartë negocimi me Shtetet e Bashkuara, duke deklaruar vazhdimisht se do ta heqë qafe atë nëse sanksionet e udhëhequra nga SHBA hiqen.

Pra, cila është saktësisht roli i uraniumit në një armë bërthamore dhe sa afër është Irani që ta armatosë programin e tij?

Ja çfarë duhet të dini:

Kur filloi programi bërthamor i Iranit?

Shtetet e Bashkuara e nisën një program bërthamor me Iranin në vitin 1957. Në atë kohë, Irani qeverisej nga Shahu, një monark pro-perëndimor, dhe dy vendet kishin marrëdhënie miqësore.

Me mbështetjen e SHBA-së, Irani filloi të zhvillonte programin e tij për energji bërthamore në vitet 1970. Por SHBA-ja e tërhoqi mbështetjen e saj pasi Shahu u rrëzua nga pushteti gjatë Revolucionit Islamik në vitin 1979.

Pas revolucionit – i cili e shndërroi Iranin në një Republikë Islamike – vendet perëndimore kanë shprehur shqetësim se Irani mund ta përdorë programin e tij bërthamor për të prodhuar armë atomike duke pasuruar uranium në nivele të larta.

Irani ka këmbëngulur se nuk synon të ndërtojë armë bërthamore. Ai është palë nënshkruese e Traktatit për Mospërhapjen e Armëve Bërthamore (NPT) të OKB-së, në të cilin është zotuar të mos zhvillojë një bombë bërthamore.

Grafika: CNN

Në zemër të debatit për programin bërthamor të Iranit qëndron pasurimi i uraniumit – një proces që përdoret për të prodhuar karburant për centralet bërthamore, por që në nivele më të larta mund të përdoret edhe për të ndërtuar një bombë bërthamore.

Në fillim të viteve 2000, inspektorët ndërkombëtarë njoftuan se kishin gjetur gjurmë uraniumi të pasuruar në nivele të larta në një impiant iranian në Natanz. Irani e ndaloi përkohësisht pasurimin, por e rifilloi atë në vitin 2006, duke këmbëngulur se e kishte të drejtën ta bënte këtë sipas marrëveshjes me Agjencinë Ndërkombëtare për Energjinë Atomike (IAEA), organi i OKB-së për mbikëqyrjen bërthamore.

Kjo çoi në vite sanksionesh ndërkombëtare ndaj Iranit.

Pas negociatash të gjata, në vitin 2015, Irani dhe gjashtë fuqi botërore arritën një marrëveshje bërthamore që synonte të kufizonte kapacitetin bërthamor të Iranit në këmbim të lehtësimit të sanksioneve.

Marrëveshja kërkonte që: Irani të ulë nivelin e pasurimit të uraniumit në maksimum 3.67%, nga afër 20% sa ishte më parë; të zvogëlojë ndjeshëm rezervat e tij të uraniumit; të ulë numrin e centrifugave që përdor për pasurim, ndër masa të tjera.

A ka Irani armë bërthamore?

Deri më tani, nuk ka prova që Irani ka ndërtuar armë bërthamore.

Megjithatë, ekziston shqetësim i madh ndërkombëtar për faktin se Irani ka bërë përparime të konsiderueshme në prodhimin e uraniumit të pasuruar në nivele të larta, që është përbërësi kryesor për ndërtimin e një bombe bërthamore.

Sipas vlerësimeve të fundit nga burime perëndimore dhe agjenci ndërkombëtare, Irani nuk ka ndërtuar një bombë, por tani i duhen vetëm rreth një javë për të prodhuar sasinë e nevojshme të uraniumit të pasuruar në nivel armësh për një bombë të vetme, nëse vendos ta bëjë këtë.

Pra, ndonëse nuk posedon armë bërthamore, kapaciteti teknik për ta ndërtuar një të tillë është rritur ndjeshëm. Kjo është ajo që e bën situatën aktuale shumë të tensionuar dhe është arsyeja kryesore pse vendet si Izraeli dhe SHBA e shohin programin bërthamor të Iranit si një kërcënim potencial./CNN/ foto kryesore e lajmit: Ilustrim/