"Serbia ta njohë Kosovën, pikë - Asociacioni është paramenduar veç për shuarjen e paralelizmave": Kai Eide pas 18 vitesh shpjegon Raportin e tij
Propozuesi i parë i një “lidhje horizontale” mes komunave të banuara me shumicë serbe në Kosovë, Kai Eide, ish-Përfaqësuesi Special për Kosovën i ish-Sekretarit të Përgjithshëm të Kombeve të Bashkuara, Kofi Annan, në një intervistë me Nacionalen, 18 vite më pas thotë se me të ka pasur ndërmend që ajo të jetë pjesë e një kornize të përgjithshme të shtetit të Kosovës dhe t’i zhbëjë përfundimisht strukturat paralale – e konkluzioni i krejt kësaj, na thotë ai, ishte “që Serbia ta njeh Kosovën si shtet” dhe të ketë “njohje të ndërsjellë”. Në asnjë mënyrë, na thotë ai, propozimi i tij, që lexohet të jetë burimi i Asociacionit të Komunave të banuara me shumicë serbe, nuk ka pasur ndërmend një autonomi territoriale që do të mund të shndërrohej si shtet brenda shtetit. Për Marrëveshjen e Ohrit që parasheh të sjellë “njohje de facto të ndërsjellë”, Kai Eide, thotë se “nuk jam hiç entuziast”. Veç kësaj, ai qorton ashpër Serbinë për mosnjohjen e Kosovës, të cilën e quan, “non-sens”, “pa asnjë kuptim” dhe veçse “humbje” për ta.
Pyetur se si e sheh që 18 vite më pas ky Asociacion vazhdon të jetë problematika më e madhe, jo vetëm mes Kosovës dhe Serbisë, por edhe në marrëdhëniet e Prishtinës me mbarë komunitetin ndërkombëtar, ai thotë se “është tepruar me këtë çështje” dhe se “absolutisht nuk kam simpati ndaj atyre që besojnë se mund të jetë njëfarë enklave serbe që më vonë mund të kthehte në njëfarë autonomie edhe më të madhe”.
Për Qeverinë e Kosovës Kai Eide e ka një porosi: atë të bashkëpunimit ngusht me aleatët kyç të saj, dhe në veçanti që bashkërisht me ta të definojë "gamën" e këtij Asociacioni, se çka-e-si do të jetë ajo. "Është me rëndësi që qeveria e Kosovës punën ta bëjë ngushtë me aleatët e saj, për të përcaktuar lidhjen e komuna të banuara me shumicë serbe ose Asociacionin, i cili qëndron brenda kornizës kushtetuese të saj", shprehet ai.
“Duhet të jeni pragramtik rreth kësaj. Ajo çfarë kam përsëritur çdoherë është që ajo duhet të jetë pjesë e kornizës së përgjithshme shtetërore të Kosovës, me Kushtetutën e Kosovës. E tërë potera që është bërë tregon mungesë gatishmërie për të negocuar, dhe më duhet të them se jam tejet i zhgënjyer që kjo çështje, qe 18 vite që kur është konceptuar, dhe i mirëpritur edhe nga Prishtina edhe nga Beogradi, dhe ende mbetet çështje e kontestuar. Mendoj se është simpotomë e diçkaje tjetër”.
Por, ndërprerë nga Nacionalja se në fakt Serbia nuk e njeh Kosovën ndërsa në të njëjtën kohë kërkon diçka-në-diçka që nuk e njeh, ai thotë se “e kuptoj” dhe se pikërisht “qëndrimi im atë kohë është se kjo do të ishte pjesë e një kornize ku pjesa përbërëse më e rëndësishme do të ishte Njohja e Ndërsjellë, Serbia ta njihte Kosovën si shtet.
“Tash është nxjerrë nga ai konteskt dhe është zhvendosur në një kontekst tjetër, si një propozim Plan B. Kurrë s’kam pasur simpati për këtë plan B. Mendoj se Serbia duhet ta njohë Kosovën, pikë. Kjo ka qenë gjithmonë pikëpamja ime. Po, kam heshtur gjatë periudhës së fundit, por e shoh që ky Plan B është ngritur, është ndjekur nga BE etj. Qëllimi im që nga fillimi ka qenë që duhet të diskutojmë për të ardhmen, dhe për mua kjo do të thoshte statusi final, diskutimet finale. Dhe kjo nuk është ku jemi sot. Po diskutojmë për ndofarë hibridi. Skepticizmi kundër propozimit tim mund të kuptohet më mirë në dritën e kësaj që sot është propozimi më i madh. Por, në kontekstin e propozimit tim, që ishin serbët ta njohin Kosovën, ka kuptim të përsosur”, ka thënë ai.
Intervista e plotë:
Nacionale: Çfarë ke nënkuptuar me “lidhjen horizontale” për komunat të banuara me shumicë serbe? A ke nënkutuar autonomi territoriale? Siç pret Serbia? Sepse ju u kujdesët në raportin tuaj që të theksoni se nuk duhet “të rrezikojë e as dobësojë” institucionet dhe autoritetet mbarështetërore të Kosovës?
Kai Eide: Edhe unë sapo e lexova atë paragraf. Për mua ishte e rëndësishme që të sigurohen për dy kushte themelore që kjo të funksionojë në mënyrën siç e kam paraparë. dhe e para ishte që të mos afektojë kontrollin e Kosovës mbi territorin e saj, mbi sovranitetin e saj, si shtet; që do të thotë që kjo të mos jetë si njëfarë entiteti që ndofarë mase i përket dikujt tjetër; i përket Kosovës, institucioneve shtetërore të Kosovës. Kjo është abolutisht e qartë. Asgjë që do të afektonte autoritetin e përgjithshëm të institucioneve të Kosovës në territorin e saj.
Dhe, së dyti, brenda këtij konteksti. Qartazi se ka qenë, dhe duket që ende është, nevoja që komunat me shumicë serbe të jenë në gjendje të bashkëpunojnë rreth çështjeve të caktuara; ato lidhjet horizontale. Ato i kisha specifikuar kur nisa të shkruaj raportin që kishte të bënte me arsimin, shëndetësinë, dhe disa gjëra të tjera; dhe ma merr mendja që shtuam edhe diçka gjatë fundit të diskutimeve për raportin. Qëllimi këtu ishte që ta zgjdhnim punën e institucioneve paralele. Nuk mund të lejonim më që të kishte institucione paralele që ishin nën kontroll të Beogradit.
Por, nuk ka asgjë keq nëse Beogradi asiston në mënyra që janë të pranushme për autoritetet shtetërore të Kosovës, të asistojë për shembull në arsim, njëfarë bashkëpunimi rreth kulturës, brenda shëndetësisë, sepse në atë kohë, ju kujtohet, sepse sot s’e di siç është, por asokohe serbët nuk trajtoheshin te një doktor shqiptar dhe anasjelltas. Kështu ishte situata kur erdha në Kosovë.
Të jemi të qarët, kjo nuk do të thotë që të ketë interferim të padëshiruar nga Beogradi, por për t’u siguruar që të ekzistojnë mekanizma që zgjerojnë mundësinë që serbët brenda atij territori të mbrojnë interesat e tyre në ato zona që kemi identifikuar. Këtu nuk po flasim për entitete të mëdha, por për komuna të vogla, me relatiivsht popullata të vogla. Dhe për secilin prej tyre të mos kenë këtë mundësi për lidhje horizontale...
Nacionae: Por, ky Asociacion tashmë është bërë problem jo vetëm për Kosovën me serbët, por edhe problem i Kosovës në marrëdhëniet e Kosovës me komunitetin ndërkombëtar si ShBA, MB, Franca dhe Gjermania. Kosova s’duket që ka ndërmend ta kryejë këtë punë, sepse ka frikë që mund të shndërrohet në shtet brenda shtetit, ose njëfarë Republika Srpska si në Bosnje, ose nivel i tretë i pushtetit, do të çonte në shkëputje. A nuk mendoni se kanë të drejtë autoritetet kosovare?
Kai Eide: Jo. Mendoj se është tepruar me këtë çështje. Mendoj se për nga ana ime ishte krejtësisht racionale si propozim; mendoj se ka pasur kuptim në atë kohë, mendoj se ka kuptim ende, me sa shoh, dhe absolutisht nuk kam simpati ndaj atyre që besojnë se mund të jetë njëfarë enklave serbe që më vonë mund të kthehte në njëfarë autonomie edhe më të madhe. Duhet të jeni pragramtik rreth kësaj.
Ajo çfarë kam përsëritur çdoherë është që ajo duhet të jetë pjesë e kornizës së përgjithshme shtetërore të Kosovës, me Kushtetutën e Kosovës. E tërë potera që është bërë tregon mungesë gatishmërie për të negocuar, dhe më duhet të them se jam tejet i zhgënjyer që kjo çështje, qe 18 vite që kur është konceptuar, dhe i mirëpritur edhe nga Prishtina edhe nga Beogradi, dhe ende mbetet çështje e kontestuar. Mendoj se është simpotomë e diçkaje tjetër. Dhe nuk mendoj se është thjesht më çështje diskutimi e propozimeve të caktuara.
Nacionale: Po, ama për shkak se Serbia refuzon ta njohë Kosovën dhe në të njëjton kohë kërkon Asociacion, njëfarë aranzhimi autonomis për popullatën e saj brenda Kosovës, dhe autoritetet e Kosovës thonë se përmes kësaj ata do ta përdorin për ta minuar shtetësinë e Kosovës sepse po kërkojnë diçka në një shtet të cilin nuk e njohin, dhe ta përdorin si mekanizëm për të minuar më tej subjektivitetin e Kosovës.
Kai Eide: Por, tash ju po ma nxerrni jashtë kontekstit propozimin tim.
Nacionale: Unë po them thjesht atë që po thonë autoritetet e Kosovës.
Kai Eide: E kuptoj, por qëndrimi im atë kohë është se kjo do të ishte pjesë e një kornize ku pjesa përbërëse më e rëndësishme do të ishte Njohja e Ndërsjellë, Serbia ta njihte Kosovën si shtet. Dhe tash është nxjerrë nga ai konteskt dhe është zhvendosur në një kontekst tjetër, si një propozim Plan B. Kurrë s’kam pasur simpati për këtë plan B. Mendoj se Serbia duhet ta njohë Kosovën, pikë. Kjo ka qenë gjithmonë pikëpamja ime. Po, kam heshtur gjatë periudhës së fundit, por e shoh që ky Plan B është ngritur, është ndjekur nga BE etj.
Qëllimi im që nga fillimi ka qenë që duhet të diskutojmë për të ardhmen, dhe për mua kjo do të thoshte statusi final, diskutimet finale. Dhe kjo nuk është ku jemi sot. Po diskutojmë për ndofarë hibridi. Skepticizmi kundër propozimit tim mund të kuptohet më mirë në dritën e kësaj që sot është propozimi më i madh. Por, në kontekstin e propozimit tim, që ishin serbët ta njohin Kosovën, ka kuptim të përsosur.
Nacionale: Në shkurt dhe mars, Kosova dhe Sebria arritën një marrëveshje, e paraparë si e llojit të Dy Gjermanive 1972, me njohje de-facto të ndërsjellë, por pa njohje juridike. Çfarë mendoni për të?
Kai Eide: Kam marrë shënime për faktin se është pajtuar për të. Ky propozim ka qenë aty në tryezë për aq kohë të gjatë për sa më kujtohet, kjo Dy Gjermanitë. Diplomatë gjermanë ka pasur që e kanë ndjekur këtë, pa ndalur. Nuk jam hiç entuziast. E kuptoj që nëse nuk ka rrugë tjetër duhet, kërkohet një Plan B, dhe palët e bëjnë këtë. Por, une s’kam qenë kurrë entuziast. Mendoj se puna duhet të kryer. Çfarë përfiton Serbia duke mos e njohur Kosovën?
Absolutisht kurrgjë. Absolutisht kurrgjë. Është non-sens i Beogradit që të mos e bëjë atë hap. Po, e kuptoj që është e dhimbshme, e kuptoj që është e vështirë. Por, nuk fiton hiç asgjë. Cila do të ishte alternativa? Ku është të menduarit në këtë? Që Kosova ndonjëherë sërish mund të kthehet në zonë nën protektorat dhe kontroll të Serbisë? Kjo është e çmendur të mendohet se Serbia mund të dominojë Kosovën. Nuk ka kuptim. E vetmja gjë që ka kuptim është t’i jepni fund kësaj, të kemi njohje të Kosovës nga Serbia, dhe të dyja të vazhdojnë rrugën drejt Evropës. Kosova të mund të pranojë investime, Serbia të pranojë investime et. Të dy vendet të lulëzojnë. Por, në vend të kësaj kemi këtë tregim që s’mbaron kurrë.
Nacionale: Qasja perëndimore ndaj Serbisë...a ju duket që është e butë, dhe si e shihni qasjen amerikane?
Kai Eide: Mendoj se do të ishte e drejtë që perëndimi të kërkonte marrëdhënien më të mirë të mundshme me Serbinë. Si me vendet e tjera të rajonit. Por, mendoj se kjo çështja e ndikimit rus, e zvogëlimit të levës ruse, mendoj se është e mbivlerësuar. Nuk mendoj se serbët e kanë aq përzemër Rusinë dhe aq të gatshëm të binden ndaj kërkesave dhe dëshirave ruse, siç mendojmë nganjëherë.
E gjej të vështirë ta besoj. Sepse nëse e shihni Serbinë sot, po saherë që përmenden Kosova rritet nacionalizmi, ashtu ka qenë me se mbaj mend, por e ke edhe popullatën serbe që duan të bëjnë gjëra që kanë kuptim, të lëvizin drejt Evropës. Ku shkojnë serbët kur largohen? Në Rusi? Për punë, për frymëzim. Jo, shkojnë në BE, Gjermani. E dinë që e ardhmja e tyre përket aty, jo me Rusinë.
